W roku liturgicznym zbliża się adwent. Dawniej był to czas, w którym należało, zgodnie z naukami Kościoła, powstrzymać się od hucznych zabaw. Trzeba było więc, wykorzystać czas przed rozpoczęciem adwentu na wesołe spotkania towarzyskie. Te najbardziej tradycyjne, to katarzynki i andrzejki. Zabawy te miały pomóc też odszukać przyszłych współmałżonków. Był to czas magicznych wróżb i przepowiedni.
Jesienią wieczory są coraz dłuższe, straszniejsze. A światy żywych i umarłych miały być w tym czasie bliższe sobie, niż kiedykolwiek indziej. Wiedźmy i upiory miały być wtedy bardziej aktywne, a samobójcy wstawali z grobów. I w ten czas młodzi ludzie sięgali po wróżby.
Prof. Katarzyna Smyk z UMCS podkreśla, że jeszcze po II wojnie światowej, życie młodych ludzi, a szczególnie młodych kobiet na wsi, wyglądało zupełnie inaczej niż dziś. Małżeństwa, często były aranżowane przez rodzinę. Poprzez wróżby dziewczyny próbowały „zaczarować swój świat” i połączyć się z chłopcem, który im się podobał. Nie z tym narajonym przez swatkę, czy wybrany przez rodziców.
Katarzynki
Katarzynki przypadają na wigilię św. Katarzyny Aleksandryjskiej, patronki cnotliwych kawalerów. W noc z 24 na 25 listopada panowie wróżyli sobie, jaka przyszłość ich czeka. Jaka im dziewczyna pisana.
Mówiono, że „W noc świętej Katarzyny pod poduszką są dziewczyny„. Powiedzenie wywodzi się od wróżb na ten dzień.
Wróżby na katarzynki:
- Panowie wkładali pod poduszkę karteczki z imionami dziewcząt, rano wyciągali karteczkę – miała ona wyznaczać wybrankę.
- Chłopcy spali na damskiej bieliźnie, bądź wycierali się po kąpieli w kobiecą koszulę. Dzięki temu przyśnić się im miała przyszła żona.
- Wróżba z kubeczkami. Pod trzy kubeczki wkładano obrączkę – symbol małżeństwa, monetę – symbol bogactwa, grudkę ziemi – jako symbol pracy. Który kubek wylosowano, to młodzieńcowi było pisane w najbliższym czasie.
Andrzejki
Wzmianki o tym zwyczaju pojawiły się już w komedii Marcina Bielskiego z 1557 roku: Komedyja Justyna i Konstancyjej,. Tradycje zabawy przypadają na wigilię św. Andrzeja – noc z 29 na 30 listopada. W tę noc bawiono się hucznie ostatni raz przed adwentem. Dziewczęta próbowały wywróżyć sobie przyszłość.
„W noc świętego Andrzeja, panną z wróżby nadzieja”.
Wróżby andrzejkowe
- Najpopularniejszą wróżbą andrzejkową jest lanie wosku (lub ołowiu). Dziewczęta lały wosk do miski wodą. Wosk należy lać przez dziurkę klucza, słomę lub podkowę. Cień, jaki daje woskowy kształt ma symbolizować co w przyszłości dziewczynę czeka.
- Dziewczęta ustawiały swoje buty od okna do drzwi izby. Dziewczyna, której but miał pierwszy „wyjść” z izby pierwsza miała wyjść za mąż.
- Pieczenie placków nazywanych andrzejkami, kukiełkami lub gomułkami. Dziewczyny przynosiły mąkę lub żyto (to trzeba było zemleć w żarnach – kręcąc w lewą stronę). Do mąki dodawano wodę przyniesioną w ustach ze studni. Placki pieczono w piecu opalanym drewnem ukradzionym od sąsiadów. Placki smarowano tłuszczem i oznaczano swoim imieniem. Wpuszczano psa. Właścicielka placka, który został chwycony przez psa jako pierwszy, pierwsza miała wyjść za mąż.
- Do izby wpuszczano gąsiora. Która dziewczyna została najwcześniej udziobana, ta miała wyjść pierwsza za mąż.
- Młodzi ludzie puszczali na wodzie w misce świeczki na łódeczkach z łupin orzechów. Gdy łódeczki dwojga młodych się spotkały, miało to wróżyć ich szybkie połączenie się na ślubnym kobiercu.
- Dziewczęta brały stare, znoszone kalesony chłopaka i przeciągały od furtki do domu (najlepiej trzykrotnie). Miało to sprowadzić wybranka do domu dziewczyny.
- Wróżba z kubeczkami. Pod misy czy talerze kładziono rutę, czepiec lub pierścionek i różaniec. Ruta znaczyła staropanieństwo, czepiec małżeństwo, różaniec – zostanie zakonnicą. W wersji miejskiej
A obecnie?
Obecnie andrzejki wyparły katarzynki. A czas wróżb zastąpiły bale andrzejkowe. W tym roku andrzejki przypadają w środku tygodnia, większość imprez w regionie odbywa się 25 listopada 2023.
Roztańczone propozycje na andrzejki.
- Na ulicy Krakowskiej, tradycyjnie już, bezpłatną imprezę z DJem organizuje hotel Spichlerz Park. Informacja o Andrzejkach w Spichlerzu.
- Zajazd Piastowski na ulicy Słonecznej przygotował imprezę andrzejkową na 25 listopada. Można skorzystać i z pobytu, połączonego z zabawą andrzejkową. Oferta Zajazdu.
- Zabawę andrzejkową proponuje też Hotel Dwa Księżyce na ul. Sadowej. Przygotowano tu też ofertę pobytów na ostatni weekend listopada. Oferta Dwa Księżyce.
- Po drugiej stronie Wisły, w Janowcu, restauracja Czarna Dama zaprasza na Andrzejkowy Festiwal Tatara w Czarnej Damie!
